Bij het vallen van de avond

Frank van Empel voor Ecolutie

De meeste mensen weten net zo weinig van hun eigen lichaam als van hun auto. Hoe het werkt? Wat het vermag en niet vermag. Totdat op een regenachtige dag allerlei rode lampjes beginnen te branden, waarvan ze niet eens wisten dat die bestonden. Lichtelijk in paniek wordt de wegenwacht gebeld en de handleiding opgediept uit het dashboardkastje. De distributieriem heeft het begeven, zo blijkt. Of, nog erger, de versnellingsbak. Of….

Jouw oude, vertrouwde knoken, die altijd zo hun best hebben gedaan, kunnen het tempo niet meer aan. Jij sloeg signalen in de wind. Je dacht dat je onoverwinnelijk was. Dat er na de koude nacht vanzelf weer een broeierige dag zou komen. En nu lig je, als bij toverslag, in een ziekenhuis. Je bent pas 63, maar je voelt je oud. Jouw levensverhaal vertoont een groot hiaat, besef je. Je hebt je lichaam nooit leren kennen. Je vertrouwde er blind op, dat het zich zou voegen naar jouw wil.

Het is nog niet te laat, maar toch… Je zult iets ingrijpends moeten veranderen aan je levensstijl, je persoonlijkheid en je levensverhaal, wil je niet vastlopen. Dit is het relaas van de oude man Senex, die er door schade en schande achter kwam dat er veel meer uit het leven te halen is, als je je daar lichamelijk en mentaal tijdig op instelt. En als je daar bewust voor kiest.

 Alles door Oefening en Wilskracht. Niets voor niets.

 Tergend langzaam, als kruipolie in een verroest slot, verdwijnt Senex – Latijn voor ‘oude man’, of ‘op leeftijd’ – in de koele nacht. Het is begin september. De broeierige dagen nemen onmiskenbaar in aantal en intensiteit af. De balans tussen leven en dood slaat stiekem door in de voor levensgenieters verkeerde richting. Senex was al vroeg oud. Niet in de laatste plaats omdat hij tussen z’n 35^ste en 50^ste te kampen kreeg met een aantal stoornissen en beperkingen dat onder de verzamelnaam ‘Ziekte van Parkinson’ bekend staat, maar in werkelijkheid een vorm van vroegtijdig wegkwijnen, uitteren en verschrompelen van spierkracht is, waar ‘normale mensen’ doorgaans pas op gevorderde leeftijd – dat wil zeggen: in het zesde of zevende decennium van hun leven – echt last van krijgen. Maar Senex is een optimist. Het stelde hem in staat om alvast aan de ouderdom te wennen, zo hield hij zichzelf, tegen beter weten in, voor.

Iemand die lijdt aan de Ziekte van Parkinson (ZvP) heeft vroegtijdig  last van bewegingsstoornissen, las de oude man op het internet. Bekend zijn de bevende handen in rust (tremor), de lichaamshouding en de bewegingen die minder snel en soepel verlopen. Minder bekend is wat niet meteen zichtbaar, maar wel merkbaar, is. Zoals de eerste signalen van dementie: trager denken en spreken, problemen met het ophalen van informatie, het afnemend vermogen om abstract te denken en de verminderde snelheid waarmee taken kunnen worden volbracht. ‘Als gevolg van een verminderde beschikbaarheid van het aantal neurotransmitters neemt de transmissiesnelheid af,’ zo googelde Senex nog wat extra informatie op. ‘Bij acetylcholine – een neurotransmitter die vooral betrokken is bij de transmissie (impulsoverdracht) van berichten naar het centrum van het geheugen, het redeneren en andere denkprocessen – leidt een lichte afname tot geringe geheugenproblemen. Is de afname van deze neurotransmitter sterker, dan is al gauw sprake van de Ziekte van Alzheimer.’ Iets soortgelijks vond hij over de neurotransmitter dopamine. Lichte vermindering van de productie hiervan leidt tot minder snel kunnen plannen en afname van motorische flexibiliteit. Bij sterkere afname is sprake van de ZvP.[1] ^[3]

Tussen het 20^ste en 90^ste levensjaar verliezen de hersenen 5 tot 10% van hun gewicht. Bij 80% minder dopamine productiecapaciteit manifesteert de ZvP zich. Bij Senex openbaarde de ziekte zich eind februari 2004, dat wil zeggen: in z’n 50^ste levensjaar, toen een neuroloog in een ski-cabine bij hem de diagnose ZvP stelde. Vanaf het 30^ste levensjaar neemt ook de spiermassa en –kracht af. Volgens Senex is dat geen toeval. Hoe het precies werkt, weet niemand, maar kennelijk gaat er iets gruwelijk mis in de communicatie tussen het afnemende aantal hersencellen en de eveneens krimpende spiermassa. Immers: alles wat we doen – al onze bewegingen, gedachten en gevoelens – zijn het resultaat van via elektrische en chemische signalen met elkaar communicerende neuronen.

In april 2015 greep Senex in. Hij liet zijn dieper gelegen hersendelen stimuleren door middel van een continue stroom van elektrische impulsen met een frequentie van 130 Hz (130 stroomstootjes per seconde).

Binnenkort doet hij opnieuw een beroep op de elektricien, om een zestal elektroden in zijn prostaat te injecteren, teneinde kwaadaardige kankercellen te omsingelen en vervolgens te elimineren door er in twee minuten tijd zo’n honderd stroomstoten van 3.000 volt doorheen te jagen. Senex tracht zodoende meer grip te krijgen op het nakende verval, het wegkwijnen, de uittering en de verschrompeling, die onverbrekelijk verbonden zijn met de ZvP en de ouderdom, het vallen van de avond.

‘De (cognitieve en lichamelijke) stoornissen en beperkingen die mensen in de loop van hun leven vertonen, komen sterk overeen met de stoornissen en beperkingen waarmee “normale” mensen te kampen krijgen, naarmate ze ouder worden,’ beaamt Martha Nussbaum in haar boek Mogelijkheden scheppen[2] ^[6], waarin ze een al wat oudere capability benadering van de menselijke ontwikkeling nieuw leven inblaast. Uiteindelijk gaat het Nussbaum en haar man, nobelprijswinnaar Amartya Sen, om de vrijheid die elk individu heeft om ‘dit’ te doen, of ‘dat’ te zijn. Het doel is nadrukkelijk die ene persoon en diens welzijn (well-being) en welbevinden (wellness), zoals dat door hem/haar persoonlijk wordt ervaren. Daarbij hoort het algehele gevoel van ‘fitness’ (actief bezig zijn met je lichaam),  nieuwe energie krijgen en gelukkig zijn. Ook al word je, zoals Senex, geplaagd door een chronische, progressieve ziekte van Parkinson en prostaatkanker, dan nog kun je je relatief goed voelen. Onderwijs, gezondheid en keuzevrijheid dragen onmiskenbaar bij aan dat algehele gevoel van geluk.

Net als bij auto’s, mobiele telefoons en computers heeft het menselijke lichaam, een technische  levensduur. Vanaf het moment dat deze technische levensduur is verstreken, loop je als mens doorlopend vijftig procent kans (de zogenoemde meantime to failure in onderhoudsstatistieken) op acute stoornissen en/of plotseling falende lichaamsfuncties.

De uiterlijke metamorfose – de rimpels, het grijze, dunne haar, de gebogen lichaamshouding, de bewegingen die allengs minder snel en soepel verlopen – daar valt volgens Senex ‘nog wel mee te leven’. Erger dan het uiterlijk vertoon, is voor hem de biologische aftakeling van het lichaam. De gebreken die weliswaar niet meteen zichtbaar, edoch wel merkbaar, zijn. Zo vermindert de werkkracht van de hartspier als gevolg van verkalking, verharding en woekering van bindweefsel en neemt de kans op hartritmestoornissen met het verstrijken der jaren toe. Tijdelijke stagnatie van de flow kan klontering van het bloed en in het verlengde daarvan beroerte, trombose of embolie tot gevolg hebben.

De snelheid waarmee taken kunnen worden uitgevoerd, neemt zienderogen af, door vermindering van de zenuwgeleiding en afnemende transmissiesnelheden. Een verminderde beschikbaarheid van de neurotransmitter dopamine gaat ten koste van planningsvaardigheden en de vloeibaarheid van alledaagse bewegingen. Minder gamma-aminoboterzuur (GABA) kan leiden tot concentratieproblemen. De neuronen in de voorhoofdskwabben verouderen relatief sneller dan die elders in het brein, hetgeen achteruitgang van het werkgeheugen impliceert.

Het houdt niet op. Met het vallen van de avond, waant Senex zich in een doolhof van doodlopende straten. Het vermogen om afleidende prikkels te onderdrukken, vermindert. Ook is het voor ouderen als Senex steevast moeilijker om twee zaken tegelijkertijd te ondernemen (double tasking). Het kost ouderen zichtbaar meer energie en zuurstof om in te spelen op nieuwe, onbekende situaties. En het valt Senex, met zijn chronisch verstopte neus en bijholten, extra zwaar om diep adem te halen. De longen van ouderen zoals hij zijn toch al minder goed in staat om zuurstof op te nemen.

De spiermassa die nodig is om te kunnen ademhalen (buitenste en binnenste tussenribspieren, middenrif en buikwand), zal met het klimmen der jaren verder aan kracht inboeten. Met als gevolg, onder andere, kortademigheid. Een voorovergebogen houding, als gevolg van een achterwaartse verkromming van de wervelkolom, verkleint de ruimte voor de longen om uit te zetten. Komt bij dat het kraakbeen in de neus bij het ouder worden aan steunkracht verliest. De neusdoorgang kan hierdoor vernauwen, waardoor Senex het extra benauwd krijgt.

Aan de optelsom van mogelijke kwalen komt geen einde. In principe krijgen alle spieren van het menselijk lichaam te maken met atrofie. Denk aan de bekkenbodemspier. Verslapping daarvan leidt steevast tot incontinentie. En vergeet ook de spieren niet die praten en slikken mogelijk maken. Ouderdom is in die zin de grote broer van de  Ziekte van Parkinson en Prostaatkanker .

Door lichaamsbeweging kan het verlies van spiermassa en –kracht aanzienlijk worden vertraagd. Een toenemend aantal ouderen blijft tot op hoge leeftijd actief met hardlopen. Zo ook Senex. Voetballen zit er voor hem niet meer in, zo ondervond de 63-jarige, toen hij op een mooie zondagochtend in mei door een schouderduw uit balans werd gebracht en als een kamikazepiloot tegen de vlakte sloeg. Fietsen, zwemmen, squash, tennis, wandelen en andere niet-contactsporten bieden hem echter genoeg soelaas.

‘Wandelen en/of rustig hardlopen is de eenvoudigste en waarschijnlijk populairste long-oefening die er bestaat,’ stelt de in hart- en vaatziekten gespecialiseerde Amerikaanse onderzoeker dr. Paul Fardy. Zijn collega dr. Moe wijst op het preventieve karakter van deze sport. ‘We weten dat hart- en vaatziekten in ruim vijftig procent van alle sterfgevallen de hoofdoorzaak is,’ aldus Moe. ‘Onderzoek op dierlijke en menselijke weefsels heeft uitgewezen dat oefeningen die het uithoudingsvermogen opvoeren, de doorstroming van het bloed bevorderen, alsmede de hart-longfuncties.’ [3] ^[10]

Deze inzichten hebben diep in Senex brein de overtuiging doen rijpen dat hij nogmaals moet ingrijpen in zijn ontwikkeling. Door het opstellen van een Persoonlijk Ontwikkelingsplan hoopt hij meer controle te krijgen op het ouder worden.

Hij koos voor de volgende mix van activiteiten:

1. Hardlopen / Jogging, elke dag een half uur. Goed voor de grote dij- en beenspieren. Deze hebben door het lopen extra zuurstof nodig, die aangevoerd wordt via de longslagaders, het hart en de (dij)been slagaders. De hersenen krijgen ook een flinke shot zuurstof en profiteren dus mee.
2. Dansen: Gym (stelselmatig bewegen en ontspannen van spieren). Losmaken van de vele spieren, om de stijfheid te bestrijden en bewegingen vloeibaar te maken, gecombineerd met dance moves: BOSSA NOVA, JIVE, TANGO, SALSA….
3. Meditatie, Yoga, mentale anti-aging oefeningen om bovenstaande bewegingsfilosofie ook tussen de oren te krijgen.
4. Maken van een SCRAPBOOK, waarin op gefragmenteerde, creatieve en decoratieve wijze video’s, foto’s (stills van favoriete dance moves) en informatie worden geplaatst, verlevendigd met dagboeknotities, gedichten, krantenknipsels, observaties en commentaren.

Door deel te nemen aan een MovementLab kan Senex nagaan wat voor hem persoonlijk werkt en wat niet. Desgewenst kan zijn persoonlijk ontwikkelingsplan worden aangepast.

Ecolutie, 4 september 2017

Afbeelding 1: Joost Sicking ^[11]

Afbeelding 2: Palm Beach in the house

Afbeelding 3: Pa

Afbeelding 4: GardenGirl

Afbeelding 5: Stad van de Mens, Joost Sicking ^[11]

Afbeelding 6: Me

Afbeelding 7: Next GardenGirl

[1] ^[12] Bepaalde cellen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van dopamine in de substantia nigra zijn beschadigd. Hierdoor wordt er te weinig dopamine aangemaakt waardoor de impulsgeleiding naar de spieren niet meer naar behoren verloopt. Dit is de oorzaak van de diverse klachten rondom de ziekte van Parkinson. De oorzaak van de beschadiging aan de zenuwcellen is vooralsnog niet bekend.

[2] ^[13] Martha Nussbaum, Mogelijkheden scheppen, AMBO,/Amsterdam, 2011, p. 208.

[3] ^[14] James F. Fixx, Alles over hardlopen,  1979, De Kern, p. 52.