A Living Wall, burgerparticipatie Lunetten
De worsteling van partijen met de veranderde rol van de overheid (niet langer top-down opdrachtgever, maar facilitator, connector & coach) blijkt in concrete gebieds ontwikkelingsprojecten, zoals de verbreding van de A12 bij Lunetten.
Gebiedsontwikkeling 3.0 is bedoeld als een ontwikkeling van onderop waarbij alle betrokkenen een deel leveren en tevens samen de vruchten van de ontwikkeling plukken. In het ideale geval ontstaat er een Allemaal Winnen situatie die ook zo ervaren wordt.
Op papier is dit een mooi beeld, de werkelijkheid is weerbarstig en tegengestelde belangen, wantrouwen of gebrek aan middelen en / of kennis (van elkaar en van de mogelijkheden) en cultuurverschillen leiden meer dan eens tot misverstanden en stagnatie.
A Living Wall, burgerinitiatief mbt verbreding A12 bij Lunetten, – met John Buitink, burgerinitiatief, Michiel Lippus KvK Midden Nederland en Els de Mare, Rijkswaterstaat.
Moodboard (video) A Living Wall over het burgerinitiatief rondom de verbreding van de A12 bij Lunetten, Utrecht.
De stad is een menselijk gebied bij uitstek, waar functies, fysiologie en emoties samen komen en verbanden leggen (of niet) tussen vreemden. Jane Jacobs schreef al in de jaren zestig over de invloed van gebouwen en infrastructuur op het gedrag van mensen en daarmee op de leefbaarheid van de stad, of een wijk in die stad. De mens maakt de stad.
Grenzen, zoals een snelweg, hebben een grote impact op de grensbewoners. Ze kunnen verlangen op roepen naar het mysterie erachter, maar ze kunnen ook belemmeren en beklemmen.
De wijk Lunetten ligt direct aan de asfalt grens en is bereikbaar via een afrit. Rijkswaterstaat heeft het voornemen om de weg te verbreden mede ten behoeve van de bereikbaarheid en economische vitaliteit van de gehele (regio)stad Utrecht. De bewoners van Lunetten echter vrezen voor nog meer geluidsoverlast en slechtere luchtkwaliteit. De beweging A Living Wall is een bewonersinititiatief om ‘gezondere luchtkwaliteit te genereren en de geluidsoverlast te verminderen.’
Professionals die woonachtig zijn in de wijk en geëngageerde buren denken samen na over de leefbaarheid, om te beginnen over wat leven naast een snelweg betekent voor de gezondheid en veiligheid. Er borrelen ideeën op om een wal te ontwerpen die ook andere functies dan die van afscheidingsmuur vervult. Wellicht moet de muur daarvoor hoger worden. Er wordt vooral gezocht naar functies die ecologisch (geluidsdempend en luchtzuiverend) en tegelijkertijd economisch (er gebeurt iets op of aan de wal dat geld oplevert) bijdragen aan de omgeving.
Tot op heden is die oplossing (het zogeheten verdienmodel) nog niet gevonden. Het idee om studentenhuisvesting in de muur te plaatsen, werd verkeerd gecommuniceerd en stuitte op grote weerstand in de wijk. Dat heeft de beweging ‘volgers’ gekost, die nu langzaam via inspraakavonden weer terug komen.
Rijkswaterstaat wil wel meedenken, maar heeft lange procedures en onderzoeken te doorstaan voordat er besluiten over de ‘details’ kunnen worden genomen. Daarmee hangt het budget van de overheidsdienst samen. Het is volslagen onduidelijk hoeveel de muur zal moeten genereren om financieel rond te komen.
Pas in 2018 beginnen de werkzaamheden. Het is moeilijk om de energie in de wijk vast te houden. Sommige mensen verhuizen intussen. Voor de initiatiefnemers geldt dat zij ook gewoon de kost moeten verdienen, hetgeen niet meevalt in het huidige tijdsgewricht, waardoor hun inspanningen voor het algemeen belang onder druk komen te staan. Van de gemeente Utrecht valt niets te verwachten. Die is de grote afwezige in het totaalplaatje. De initiatiefnemers lopen hierdoor het risico voor meer kosten (leges) op te moeten draaien. Ondertussen spreekt de minister over de verbreding van de A12 alsof het al een uitgemaakte zaak is. Ook adviseerde de provincie Utrecht om extra budget, vrijgemaakt ten behoeve van de leefbaarheid, te gebruiken voor de aanleg van fietspaden in natuurgebieden, in plaats van te besteden aan vermindering van lucht- en geluidseffecten van de snelweg. Dat zette kwaad bloed.
Inmiddels is A Living Wall verder het gebied ingetrokken en wordt er ook naar andere opties gekeken, zoals het verplaatsen van een afvalscheidingsbedrijf en ruimte voor groen.
Tevens is de bewonersgroep via de Kamer van Koophandel Utrecht participant geworden in het grotere project A12-Zone Utrecht. Eveneens wegverbreding, maar ook samenwerking tussen overheden en private partijen, lees: grote ondernemingen.
Ondernemers zijn huiverig geworden in hun contact met overheden als gevolg van de aanbestedingsregels. Initiatieven worden vaker afgestraft dan beloond. Er heerst bovendien een gapend cultuurverschil tussen de publieke en private sector. Overheden verplaatsen zich te weinig in de economische realiteit van de onderneming, luidt de klacht. Daarnaast willen bestuurders teveel sturen: ‘Hier een nieuwbouwwijk, daar een bedrijventerrein’.
Bemoeienis van de overheid wordt veelal ervaren als vertragend en bemoeilijkend. Een ambtenaar zonder budget moet aantonen dat hij of zij toegevoegde waarde kan leveren, bijvoorbeeld door vermindering van regelgeving of door kennis en contacten in te brengen. Dat vraagt om een ondernemende ambtenaar die de nek durft uit te steken in de eigen organisatie en die ‘iets durft te vinden’.
Wie de facebook pagina van A Living Wall bezoekt en daarna kijkt naar de website van A12-Zone Utrecht, kan niet om de cultuurverschillen heen. A12-Zone laat vnl. professionals en hoogleraren aan het woord, die allen de samenwerking tussen overheden en ondernemingen bepleiten. A Living Wall is drempelloos en speels. Mensen die hun eigen omgeving willen ontwerpen laten een andere motivatie zien dan de rationele drijfveer die planners tonen.
Grote afwezige in Lunetten is, zoals gezegd, de gemeente Utrecht, die zich focust op het gebied rondom het station en Leidse Rijn. Hierin kan verandering komen doordat het Ministerie van Infrastructuur en Milieu het thema Gezonde Verstedelijking op pakt en de gemeente Utrecht als eerste Nederlandse gemeente heeft uitgenodigd hier aan mee te doen.
Els de Mare, Rijkswaterstaat, merkt op dat overheden dienen te veranderen van strak planmatig handelen naar een meer open, flexibele houding die beter past bij op gelijke voet samenwerken met verschillende partijen.
Door Frank van Empel & Caro Sicking, najaar 2013
Ecolutie
