OP DE STOEP
De stoep is belangrijk. Buren en passanten wisselen er informatie uit en leren er van elkaar. De stoep verbindt mensen. De dialoog krijgt er gestalte, meningen worden er gevormd en mensen zorgen er voor elkaar en voor de ‘tussenmenselijke ruimte’.
Door Frank van Empel, 1 augustus 2019.
De magie van het leven in de stad komt van onderaf. Een groot deel van die magie, is terug te voeren op het gevoel van verbondenheid en veiligheid dat de stoep mensen biedt, niet tegenstaande de pogingen van terroristen om deuken in dit gevoel van collectieve lotsverbondenheid te slaan. De ogen en oren van buren en passanten bieden kennelijk meer zekerheid dan de valse beloften van politici en de gummiknuppels van de politie. De stoep is het domein van de burger.
Op allerlei beleidsterreinen nemen burgers het initiatief om kritische vragen te stellen aan bestuurders en politici die namens hen besluiten zeggen te nemen. Ze zijn de legitimatie om de samenleving te besturen echter al lang kwijt, ook al beseffen ze dit nog niet. Op de stoep groeit het collectief bewustzijn dat bestuurders in de eerste en tweede plaats hun eigen belang najagen en zich weinig gelegen laten liggen aan de opvattingen van degenen die zij op gemeentelijk, provinciaal, landelijk en Europees niveau vertegenwoordigen. De machtspolitiek regeert, maar het volk stemt meer en meer met de voeten. Terwijl politici zich blind staren op what should be, weten de opiniemakers op de stoep: what should be never happens.
Daar komt bij dat degenen die het stoepvolk vertegenwoordigen in de diverse politieke arena’s het morele gezag missen om namens de kiezer, c.q. de individuele burger, besluiten te nemen. Burgers geven in toenemende mate te kennen dat zij zichzelf in hoogsteigen persoon willen bemoeien met de vraagstukken die hen na aan het hart liggen. Dat is ook de beste manier om besluiten te nemen. Het individu kan en moet in laatste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor de keuzen die hij of zij uit eigen vrije wil maakt en daar naar handelen.[1]
Wie bepaalt of in een bepaalde gemeente professionele kunst wordt gesubsidieerd of louter amateurkunst? Wie bepaalt hoe de wegen lopen, hoe het onderwijs en de zorg worden georganiseerd? De volksvertegenwoordiger, of het volk zelf?
Het ontbreekt de samenleving vooralsnog aan voldoende collectieve samenhang en verbondenheid om deze ultieme directe democratie waar te maken en de grote complexe vraagstukken van deze tijd gezamenlijk aan te pakken: het enorme schuldenprobleem in de Westerse wereld, het klimaat- en milieuvraagstuk, het vraagstuk Europa, de politieke instabiliteit, de onbetaalbaar wordende zorg, de vergrijzing, het tekort aan water en voedsel om de hele wereldbevolking te voeden, de uitputting van de grondstoffen. Stuk voor stuk uitdagingen die om een breed gedragen bewustzijn vragen. Een bewustzijn dat leidt tot een gezamenlijk en gedeeld handelen waarin tegenstrijdigheden niet als belangen tegenover elkaar worden gezet, maar worden beschouwd als bron van vernieuwing.
Het collectief bevindt zich in de ruimte tussen mensen. Een ruimte die van ‘niemand is’. Een ruimte die voor ons bewustzijn ‘gesloten’ blijft, zo lang wij ons als afzonderlijke individuen blijven gedragen en het collectief buiten ons zelf plaatsen. Zo van: ‘Ik ben ik, en het collectief, de gemeenschap, bevindt zich daarbuiten op de stoep voor onze voordeur. Ik maak wel gebruik van die stoep, maar ik ben niet verantwoordelijk voor wat daar gebeurt. Als iemand aanbelt, doe ik niet open en als ik iemand tegenkom, loop ik er met een grote boog omheen.’
De stoep loopt van deur naar deur. Hij verbindt de afzonderlijke werelden van individuen. Dit inzicht maakt de weg vrij voor een collectief bewustwordingsproces. Een proces dat de verbinding maakt tussen wat er binnen gebeurt en wat er zich buiten voor de deur afspeelt en de weg vrijmaakt voor wat daar buiten ‘wil’ gebeuren.
De kracht van de dialoog is dat ieder wordt uitgenodigd om de tussenmenselijke ruimte te betreden, te verkennen en te onderzoeken, in plaats van te blijven denken en handelen vanuit eigen meningen en opvattingen.
Deze openheid maakt het mogelijk anderen werkelijk te horen en te begrijpen, en je te openen voor hun waarheid. Dit creëert veiligheid, betrokkenheid, nieuwe betekenissen en sociale creativiteit. Wij hebben hier te maken met nog ongebaande paden. Het is geen kant-en-klaar programma. Het gaat niet zo zeer om te bereiken doelen maar meer pragmatisch om het bewustwordingsproces zelf en de veranderingen die daardoor plaatsvinden.
Wij duiden het nieuwe democratische model aan als the joint effort society. De samenleving waar niet voor elk maatschappelijk vraagstuk de overheid wordt aangesproken, maar waar iedereen die een misstand signaleert ook zelf actie onderneemt, steun zoekt bij anderen en met zoveel mogelijk (liefst alle) belanghebbenden naar oplossingen zoekt en die ook zelf, met die anderen, uitvoert. De representatieve democratie wordt in deze gedachtegang vervangen door de participerende, ofwel directe democratie. Gesloten systemen worden opengebroken. Het primaat van de Staat wordt vervangen door dat van de stoep.[2]
[1] Zie Allemaal Winnen, proefschrift Martin Bakker & Frank van Empel over duurzame regionale ontwikkeling (Ecolutie), Erasmus Universiteit Rotterdam, 26 april 2012, p. 433.
[2] Idem, blz. 435.
Lees meer:
- De kern, over leegstand, van Empel & Sicking, essay, 2017.
- De Terugkeer van de Mens in de Stad, van Empel & Sicking, essay, 2014.