Het Gelijk van Peter Schmid
Duurzaam Geweten
Architectuur die mensen in harmonie brengt met zichzelf en hun omgeving, onder het motto: ‘Je gebouwde omgeving bepaalt mede hoe gezond je bent en hoe je jezelf voelt’. Dat is de leidraad van de in 1976 opgerichte Vereniging Integrale Bio-Logische Architectuur – VIBA. Zesendertig jaar later, in oktober 2012, herinnert oprichter en inspirator Peter Schmid de VIBA-leden per brief aan de oorspronkelijke visie en missie.
Door Frank van Empel[1]
Moodboard: Het Gelijk van Peter Schmid
De aartsvader van de VIBA heeft nog eens goed nagedacht over een bijeenkomst over de toekomst van de vereniging, waar de hoekstenen van de VIBA – integrale benadering, gezondheid, ecologie, duurzaamheid – en een aantal werkwijzen ter discussie werden gesteld. Aanleiding was de benoeming van een nagenoeg nieuw bestuur. De aanwezigen wilden het authentieke, ideologische gedachtegoed aan de kant schuiven en een wat meer praktische richting inslaan, met – we halen Schmid aan – ‘een 11-tal (kwaliteits-)profielen en een 4-tal vormen’. Galant als altijd dankt hij de aanwezigen voor het initiatief, om het vervolgens met de grond gelijk te maken. ‘Tijdens die bijeenkomst, op 11 oktober,’ poneert Schmid, ‘hadden ook de fundamentele zingeving en het wezen van de VIBA aan bod mogen komen’ en hij beschrijft hoe hij zich dit ongeveer gedacht had. Schmid, in omzwachtelde bewoordingen: ‘Het was mogelijk niet verkeerd geweest op de oorspronkelijke en nog steeds actuele en treffende, doelstelling van de VIBA te wijzen, en de “filosofie” van de VIBA ter hand te nemen. De VIBA heeft in aanvulling op de “bouw-biologische aanpak” immers een theoretische onderbouw, waarin de integrale benadering centraal staat.’ Gezondheid, ecologie en duurzaamheid dienen volgens die benadering in wederzijdse verbondenheid bekeken te worden. Aldus de oude meester, die vervolgens zijn grote zorg uit: ‘Het lijkt (soms) alsof de VIBA-leden hun verleden en hun (huidig) licht onder stoelen en banken stoppen, alsof er geen duidelijke doelstelling zou zijn, die reeds heeft geleid tot tientallen projecten, gerealiseerde gebouwen en wijken in het land en daarbuiten, tot onderzoek en onderwijs, en zelfs – zij het tot nu toe nog magertjes – tot invloed op de politiek. Met andere woorden: de VIBA-leden ontbreekt het aan de gepaste trots op wat was, wat is, en wat zou kunnen komen.’
Daarop volgt een opsomming van ‘mijlpalen’, waarop de VIBA volgens Schmid ‘bewust verder zou mogen bouwen’. Het zit hem dwars dat de vereniging voor integrale bio-logische architectuur dreigt af te haken, net nu het denken waarop dat instituut is gebaseerd, en vogue is. ‘Er is nauwelijks nog een zichzelf serieus nemende groep van architecten en bouwers te noemen, die niet de duurzaamheid als leidraad heeft,’ aldus Schmid. De missie van de VIBA is volgens de maestro nog steeds actueel, al is hij er niet op tegen om vernieuwde, actuele dimensies toe te voegen aan het oude gedachtegoed. ‘Als het waar is dat de wereldcultuur een transformatie tegemoet gaat,’ schrijft hij, ‘dan zouden we wel eens goed kunnen zitten met onze holistische benadering en onze subtiele houding jegens het leven, bouwen en wonen.’
Verloochen je afkomst en geschiedenis niet en waai niet met alle winden mee. Dat is in essentie de boodschap van Peter Schmid, die – tussen neus en lippen door – wel erkent dat er sprake is van een soort opvolgingsproblematiek. Wie draagt het gedachtegoed verder en werkt het nader uit? Het zou best eens zo kunnen zijn dat juist de jongeren, die nu of in de nabije toekomst afstuderen in een van de vele bouwkundevarianten, zich aangesproken voelen door de oude visie, missie en waarden en er weer Schwung in brengen, die het bio-logische denken up to date maakt. Maar dan moeten die jongens en meisjes, in gedachten, eerst terug naar de wortels, die voeding gaven – en volgens Schmid nog steeds zouden moeten geven – aan de VIBA.
Bij de VIBA van het eerste uur stond van meet af aan het integraal bouwen voorop, met nadruk op natuurlijke materialen en zuinig energiegebruik. Gaandeweg verbreedde en verdiepte de vereniging zich tot een kennis- en studiecentrum op het gebied van gezond en milieubewust bouwen, dat lezingen, cursussen, studiedagen, congressen, workshops en reizende tentoonstellingen organiseerde en werkgroepen instelde voor onder meer bodem, materialen, energie, klimaat, kleur en ruimtelijke vormgeving. Later samengevat als ‘duurzaam bouwen’.
In 1995 werd de Stichting VIBA Expo opgericht om het ideeëngoed van de Vereniging uit te dragen en praktisch te vertalen. De Stichting exploiteert een permanente tentoonstelling op het gebied van gezond en milieubewust bouwen en onderhoudt intensieve contacten met bedrijven en (overheids)instellingen, die ruimte huren om hun bio-logische waren uit te stallen.
Vereniging en Stichting zijn ideologisch met elkaar verbonden, maar opereren in de praktijk gescheiden. De Vereniging is een netwerk van mensen dat het VIBA-gedachtegoed vertegenwoordigt en als denktank verder uitwerkt. De Stichting draagt de VIBA-visie en ideeën als non-profit kennis- en studiecentrum naar buiten toe uit, vormt een brug naar de brede bouwstroom en biedt de Vereniging ondersteuning. Het filosofische, ideologische gedachtegoed en de integrale benadering zijn van de Expo-vloer verdwenen. Het geheel ademt nu de geest van commercie. Dat levert de broodnodige centen op om het VIBA-denken levend te houden, maar maakt de sfeer wel mechanisch, zakelijk en geeft blijk van technologisch optimisme.
Maar wat is, kan snel veranderen. Begin 2014 kwamen er in het kader van een programma van de provincie Noord-Brabant plotsklaps scholieren, studenten en pas afgestudeerden naar de VIBA-Expo in de voormalige fabriek van De Gruyter in ’s Hertogenbosch, die duidelijk blijk geven van interesse. Zij brengen leven en nieuwe dynamiek.
En, toevallig of niet, ook grondlegger Peter Schmid strijkt van 3 april tot 1 mei 2014 neer in de vertrouwde thuishaven met een reizende tentoonstelling, zodat de jongeren zich kunnen laven aan de bron. Dat kan tot een fusie van oude en nieuwe ideeën leiden en zorgen voor innovatie.
De tentoonstelling Architectuur / Schetsen bevat uitsnedes van projecten, gerealiseerde gebouwen en resultaten van onderzoek en onderwijs in de vorm van modellen en pictogrammen voor een Integrale Bio-Logische Architectuur, plus de achterliggende theorie, maar ook allerlei schetsen van de hand van Peter Schmid. Een selectie uit duizenden, zoals reis-schetsen, fantasie-schetsen en gemeenschappelijke schetsen, die hij maakte met Gabriëlla Pal-Schmid, zijn steun en toeverlaat. In het verlengde hiervan komt ook de MHP – de Methode Holistische Participatie – aan de orde, die Peter Schmid inmiddels in bijna alle continenten in teamwork sessies heeft toegepast,
Tegenwoordig ontwikkelt Peter Schmid bouwtechnieken voor draagconstructies van biomassamateriaal, bedoeld om de woningnood in zich ontwikkelende landen op te lossen. Bovendien werkt hij aan een compositieleer voor twee-dimensionele (kunst)werken.
De tentoonstelling Peter Schmid – Architectuur / Schetsen is toegankelijk van maandag tot vrijdag van 9:00 tot 17:00 en op vrijdag van 9:00 tot 12:30 bij VIBA-Expo te ‘s-Hertogenbosch.
Korte bio van een Pionier Duurzaam Bouwen
Ruim voordat de Club van Rome de wereld op de krimpende voorraden van grondstoffen en de daarmee gepaard gaande milieuproblemen attendeerde, begon Peter Schmid – in 1935 in Rome geboren – een Architectuur en Bouwtechniek te ontwikkelen, die integraal de gezondheid van mens en milieu bevordert. Peter Schmid raakte hierdoor gebiologeerd en ruilde een goed betaalde loopbaan als chef de bureau bij een gerenommeerd, Duits architectenbureau in voor onderzoek en onderwijs voor een eigen kleine architectenpraktijk in Oostenrijk. Schmid vervaardigde aldaar concepten en ontwerpstudies en realiseerde zijn eerste gezonde – voor mens en milieu – gebouwen. In 1966 richtte Peter Schmid in Wenen de studiengemeinschaft integrale bio-logische architectuur op, in 1974 gevolgd door het Genootschap Gezond Bouwen en Wonen in Belgiё en op 15 december 1976 de Vereniging Integrale Bio-Logische Architectuur – VIBA – in Nederland. Ook de VIBA-Expo in ’s-Hertogenbosch komt, zoals gezegd, op zijn conto. Het is al decennialang een van de grootste permanente tentoonstellingen van Duurzaam Bouwen in de wereld.
Een thema dat hij al veel eerder claimde. In mei 1970 reeds organiseerde Schmid in Wenen namelijk met het Österreichische Bauzentrum de – voor zover bekend -eerste internationale conferentie met als thema Gesundes Bauen – Gesundes Wohnen.
In 1972 aanvaardde Peter Schmid het ambt van hoogleraar in de Af/Bouwtechnik aan de Technische Universiteit Eindhoven – TU/e. Dat gebeurde op aanraden van architect Wim Quist, met verwijzing naar zijn onderwijs-, onderzoek- en praktijkervaring. In Eindhoven ontwierp Schmid Vredestuinen en integreerde Peace in zijn werk. Dit wordt wel zijn ‘Peace Focusing Period’ genoemd. Schmid legt de nadruk op de relatie tussen bouwen en (wereld)vrede. Dit komt met name tot uiting in het streven een wereldwijd netwerk van Vredestuinen te realiseren.
Samen met Gabriëlla Pal-Schmid richtte hij RED (Research, Education, Design) op. De missie luidt: Focus op Duurzame Ontwikkeling en Vrede door onderzoek, onderwijs en ontwerp. Multidisciplinaire samenwerking staat centraal in het werk van RED. In dat kader leidde Schmid diverse symposia ondermeer bij de VIBA, geeft workshops, lezingen en colleges.
Professor Peter Schmid begeleidde tegen de 120 afstudeerders en zat in 48 promotie-commissies en in de helft daarvan als hoofdpromotor.
Ecolutie, 03.04.2014
[1] Frank van Empel had intensief contact met Peter Schmid, in de jaren 2007-2012, tijdens het schrijven van het proefschrift ‘Allemaal Winnen’. Schmid was consciëntieus begeleider en co-promotor. Martin Bakker, beleidsmaker bij de provincie Noord-Brabant, is de co-auteur van het proefschrift. ‘Allemaal Winnen’ (april 2012, Erasmus Universiteit, Rotterdam), Zie hier .
